Το φαινόμενο «αλλοτρίωση»: μια απόπειρα προσέγγισης (του Σαράντου Ι. Καργάκου)

 πηγή:antistasi.org

Το φαινόμενο «αλλοτρίωση»: μια απόπειρα προσέγγισης (του Σαράντου Ι. Καργάκου)

Η αλλοτρίωση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται ευρύτατα στο καιρό μας.  Πολλοί την εννοούν ως αποξένωση του ανθρώπου από τις ηθικές αξίες, άλλοι ως αποξένωση από το περιβάλλον του – άμεσο κι έμμεσο – και μερικοί ως αποξένωση του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό.  Ποιες, άραγε, είναι οι αιτίες που γεννούν το φαινόμενο αυτό;  Ποιές οι σοβαρότατες παρενέργειες του και ποιο αντίδοτο μπορούμε να προσφέρουμε για την αντιμετώπισή του;

Πραγματικά, ή αλλοτρίωση είναι ένας όρος ευρύτατα χρησιμοποιούμενος.  Κι αυτό  γιατί είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα του σήμερα.  Το κύριο χαρακτηριστικό της αλλοτρίωσης είναι η απροσδιοριστία της, η ασάφεια που την περιβάλλει ως λέξη και ως κατάσταση, μολονότι εκδηλώνεται έντονα και σε ατομικό και σε κοινωνικό επίπεδο.

Αλλοτρίωση, κατά την τυπική μαρξιστική έννοιά της, είναι η αποξένωση του εργαζομένου και από τα μέσα παραγωγής και από το προϊόν της εργασίας του.  Ο εργαζόμενος δεν μπορεί να καρπωθεί τα οφέλη του έργου που παράγει^. οφέλη που καρπώνεται ο εργοδότης, αφήνοντας στον αληθινό δημιουργό όσα του αρκούν – ή και δεν του αρκούν – για να υπάρχει και να παράγει.

Στη σημερινή εποχή, όταν λέμε ότι ένα άτομο αλλοτριώνεται, εννοούμε ότι, μερικά ή ολικά, χάνει το δικό του αυθεντικό ανθρώπινο «εγώ» και αποκτά ένα άλλο «εγώ», μεταλλαγμένο, υποταγμένο, αλλότριο, που του «εμφυτεύεται» απ΄ έξω.  Από εκεί και πέρα πολλές διαστάσεις έχουν δοθεί στο φαινόμενο, πάντα βέβαια σ΄ ό,τι αφορά στο ατομικό επίπεδο.

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η αλλοτρίωση πρέπει βασικά να νοηθεί σαν αποξένωση του ανθρώπου από τις αξίες, δηλαδή απ΄ ορισμένα καθολικά «πρέπει», που κάθε εποχή αποδέχεται, δημιουργεί και κληροδοτεί.  Πριν αναπτύξουμε την άποψη αυτή είναι σκόπιμο ν΄ αναφέρουμε τα αίτια της αποξένωσης του ανθρώπου από τις ηθικές αξίες.  Στην ουσία η αποξένωση αυτή είναι απότοκος της αμφισβήτησης των ηθικών αξιών^. μιας αμφισβήτησης που ανάγεται σε κάποιες εξωατομικές αιτίες και σε αιτίες καθαρά προσωπικές.

Ζούμε κοσμογονικές, βαθιές, επιταχυνόμενες αλλαγές σ΄ όλα τα πεδία.  Γνώσεις, ανάγκες, δυνατότητες, συνθήκες και όροι ζωής μεταβάλλονται από μέρα σε μέρα.  Όλα αυτά δε μένουν χωρίς  επιπτώσεις στις ηθικές αξίες.  Αυτές βέβαια κρατούν πάντα ορισμένους αιώνιους πυρήνες  - όπως αγάπη, δικαιοσύνη, ελευθερία, ανθρωπιά-, όλα τ΄ άλλα, όμως ωθούνται σε αναπροσαρμογή.  Φάση της αναπροσαρμογής είναι και η αμφισβήτηση.  Πέρ΄ από αυτό, ο σημερινός άνθρωπος δεν κληρονόμησε ένα σταθερό και αδιάβλητο σύστημα ηθικών αξιών.  Τα τελευταία διακόσια χρόνια γεννήθηκαν πάρα πολλά «πιστεύω» – κυρίως πολιτικά και φιλοσοφικά – το καθένα με τις δικές του ηθικές αξίες.  Στη μεταξύ τους διαμάχη το καθένα ανέλυσε, κατηγόρησε, «απέδειξε» τη σχετικότητα ή τη σαθρότητα των αξιών του άλλου.  Έτσι ο άνθρωπος του σήμερα τις κληρονόμησε όλες μαζί,  κλονισμένες ήδη ανεπανόρθωτα.

Εξάλλου, οι εμπειρίες του τελευταίου αιώνα – πόλεμοι, ανθρωποσφαγές, κτηνωδίες – γέννησαν μια γενικότερη καταλυτική δυσπιστία απέναντι σ΄ αυτό που ορίζεται ως ηθική αξία.  Γιατί από τη μια δεν μπόρεσε να συγκρατήσει καμιά βαναυσότητα κι από την άλλη πολλές βιαιότητες έγιναν στ΄ όνομα της ηθικής.  Έτσι οι σημερινοί άνθρωποι πήραν στα χέρια τους τις αξίες του χθες όχι μόνο θεωρητικά υπονομευμένες αλλά και στην πράξη ανίσχυρες, διάτρητες, συκοφαντημένες.  Παράλληλα, χάρη στην εξέλιξη των μέσων συγκοινωνίας κι επικοινωνίας, ενοποιήθηκε ο πλανήτης μας.  Αυτό που ονομάζουμε «οικουμενικό πολιτισμό» είναι ένα ανακάτεμα αξιών των πιο διαφορετικών κοινωνιών, με τελείως ξένη νοοτροπία και δομή.  Τούτο προκάλεσε μια βαθιά σύγχυση στην ηθική πραγματικότητα.  Μέσα σ΄ αυτή την ηθική  σύγχυση εξακολουθούμε να ζούμε.

Άλλωστε η ανθρωπότητα, πληγωμένη, εξαπατημένη, διαψευσμένη επανειλημμένα από καταστάσεις, καθεστώτα, πρόσωπα, που χρησιμοποιούσαν μεγάλες «άγιες λέξεις», συνήθισε να τις αντιμετωπίζει χωρίς θέρμη, χωρίς πίστη.  Αντίθετα, τις βλέπει μ΄ έναν ασυγκίνητο ορθολογισμό, μ΄ έναν σκεπτικισμό, που προωθεί την αμφιβολία για τα πάντα και μαζί φυσικά και για τις ηθικές αξίες.  Δεν πιστεύουμε πια πρόθυμα, αυθόρμητα, αθώα σε «ιερά και όσια».  Αντίθετα, στα πλαίσια μας κυνικής απογυμνωτικής λογικής, γεννημένης από τις διαψεύσεις και απογοητεύσεις μας, κινδυνεύουμε να πιστέψουμε πως ούτε όσιο ούτε ιερό υπάρχει.  Σε κάποιες άλλες εποχές υπήρχαν τρεις παράγοντες, που μπορούσαν να εγγυηθούν για τη σταθερότητα των «πιστεύω» και των ηθικών αξιών.  Αυτοί οι παράγοντας ήταν η παιδεία, η παράδοση και η θρησκεία.  Σήμερα η παιδεία έχει μετατραπεί σε μια μονόπλευρη ειδικευμένη κατάρτιση, η παράδοση εγκαταλείπεται, ενώ το θρησκευτικό συναίσθημα έχει πάψει να διαποτίζει όλο το κοινωνικό σώμα.

Προσθέτουμε ακόμη πως η εποχή μας σε όσες πλευρές της είναι ανήθικη – και είναι πάρα πολλές οι πλευρές αυτές – εκδηλώνει την ανηθικότητα της αυτή με απροκάλυπτο, απροσχημάτιστο, κυνικό τρόπο.  Μοιάζει σας να ζητά και η ανηθικότητα δικαίωμα να υπάρχει, να φαίνεται, να λειτουργεί προκλητικά.  Η ιδεολογικοποίηση της ανηθικότητας υποθάλπει αμφιβολίες  και αμφισβητήσεις κάθε είδους για το κύρος των ηθικών αξιών στην εποχή μας.

Αυτά είναι κάποια εξωατομικά αίτια της αμφισβήτησης  των ηθικών αξιών, τα οποία ξεκινούν από τη σημερινή πραγματικότητα.  Ας δούμε τώρα αυτά που ξεκινούν από την ατομική ευθύνη.

Πολλοί είναι αυτοί που αμφισβητούν τις ηθικές αξίες, επειδή τους εμποδίζουν στη χωρίς όρια επιδίωξη των συμφερόντων τους.  Ζούμε σε μια εποχή, όπου οι υλικές αξίες πέρασαν στο προσκήνιο και οι ηθικές στο περιθώριο.  Δεν θέλουμε να γίνονται  εμπόδια στις όχι και τόσο τιμητικές επιδιώξεις μας.  Έτσι σπεύδουμε να τις θεωρήσουμε απαρχαιωμένες , ξεπερασμένες και γλιτώνουμε από κάποιες ενοχές.  Άλλοι πάλι αμφισβητούν τις ηθικές αξίες, επειδή τους δεσμεύουν στις διάφορες ορέξεις και ιδιόρρυθμες απολαύσεις τους.  Σε μια εποχή γεμάτη ερεθίσματα, προκλήσεις, ευκαιρίες, ευχέρειες, ανεκτικότητα απέναντι στην ανηθικότητα, το τελευταίο οχυρό, που μας εμποδίζει ν΄ απανθρωποποιηθούμε τελείως, είναι οι ηθικές αξίες.  Αν τις χαρακτηρίσουμε ως δεσμά, κατάλληλες για στενά μυαλά εμείς προβάλλουμε ως «ελεύθεροι» και « χειραφετημένοι».  Στην ανάγκη δημιουργούμε νέες «αξίες» στα μέτρα μας.

Άλλοι αμφισβητούν τις ηθικές αξίες, γιατί σπρώχνουν τη ζωή σε ανηφορικούς δρόμους, βάζουν τον άνθρωπο μπροστά στις ευθύνες του.  Ζούμε σ΄ έναν κόσμο που πάσχει από πνευματική και ηθική κόπωση.  Η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αγάπη, ολ΄ αυτά εξακολουθούν ενοχλητικά να μας θυμίζουν την ανθρωπιά μας.  Τα θεωρούμε άδειες λέξεις, ρομαντισμούς του χθες και τα πνίγουμε στην αδιαφορίας μας.  Έτσι πνιγόμαστε στο λήθαργο μας, χωρίς πια ενοχλητικούς εφιάλτες.

Όλοι μας γενικά είμαστε υπεύθυνοι για έναν κόσμο που ανέχεται ανήθικους και συντρίβει τους ηθικούς.  Είμαστε υπεύθυνοι που, αν κάποιος θελήσει να παραμείνει ηθικός, φοβάται πως θα καταλήξει εύκολο θήραμα.  Είμαστε υπεύθυνοι που παντού ψυχορραγεί η ειρήνη, πνίγοντας τον άνθρωπο στην ανασφάλεια και τον κυνισμό, που μόνο οι μελλοθάνατοι έχουν.  Έχουμε ενοχή για τη ζωή μας, που την τραβήξαμε μακριά κι από την εξαγνιστική υποβολή και της φύσης ακόμα.  Έχουμε ενοχή για την ψυχή μας, που δέρνεται από το άγχος και μετεωρείται ανάμεσα στην απόκτηση και την απόλαυση.  Έχουμε ενοχή για την εποχή μας, που συντηρείται εκτρέφοντας στους ανθρώπους όλα εκείνα που έπρεπε να χαλιναγωγηθούν.

Η εποχή μας, που είναι έργο μας και καθρέφτης μας, νιώθει πως μόλις εδραιωθούν οι οποιεσδήποτε αξίες, κληρονομημένες ή σημερινές θα βρεθεί σε άμεσο κίνδυνο.  Είναι ένας κόσμος, που διαισθάνεται πως θ΄ απορριφθεί μόλις οι άνθρωποι αποκτήσουν ένα σταθερό ηθικό σύστημα αναφοράς.  Γι΄ αυτό αμφισβητεί όλους τους ηθικούς προσανατολισμούς, ξεθεμελιώνει όλες τις αξίες, προωθεί τον πολιτικό αμοραλισμό και μαζί μαραίνει τον ανθρωπισμό των ανθρώπων.

Απ΄ όλα αυτά φαίνονται καθαρά τα αίτια που οδήγησαν στην αμφισβήτηση των ηθικών αξιών, πράγμα που έφερε την αποξένωση του από αυτές, μια και τη θέση τους δεν πήρε κάτι άλλο.  Δεν είναι όμως αυτή η μόνη διάσταση που έχει δοθεί στην αλλοτρίωση^. η αλλοτρίωση, δηλαδή, δεν έχει ερμηνευτεί μόνο ως αποξένωση του ανθρώπου από τις ηθικές αξίες. Εξίσου βάσιμη είναι και η άποψη ότι η αλλοτρίωση πρέπει να θεωρηθεί σαν αποξένωση του ανθρώπου από το περιβάλλον του – άμεσο και έμμεσο.  Διερευνώντας τις σχέσεις του ανθρώπου με το στενό αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον, αλλ΄ ακόμη και με τη φύση, εύκολα θα διαπιστώσουμε ότι πράγματι ο άνθρωπος είναι στην ουσία πλήρως απομονωμένος από το περιβάλλον του.

Μια πασίγνωστη φράση του Σαρτρ -«η κόλαση είναι οι άλλοι»- επιγραμματοποιεί ένα σύμπτωμα κρίσης, που αποδείχνει την ορθότητα αυτών που μνημονεύσαμε παραπάνω: την κρίση των ανθρώπινων σχέσεων.  Οι άνθρωποι δε νιώθουν συν-άνθρωποι.  Γι΄ αυτό αντιμετωπίζουν, όσο ποτέ άλλοτε, το φοβερό δράμα της μοναξιάς.  Αισθάνονται το βαθύ χάσμα που συνεπάγεται η έλλειψη πραγματικής επικοινωνίας.  Ποτέ οι στέγες μας δεν ήταν τόσο κοντά και οι ψυχές μας τόσο απόμακρα, επισημαίνει εύστοχα ο συγγραφέας Αντώνης Σαμαράκης.  Κι αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο.  Ζούμε μέσα σε απάνθρωπες πολιτείες, ανάμεσα σ΄ εκατομμύρια ανθρώπων κι όμως είμαστε απελπιστικά μόνοι.  Ξένοι με τους άλλους, ανταλλάσσουμε μαζί τους κουβέντες τυπικές αυστηρά επαγγελματικές ή όσες είναι αναγκαίες για μια στοιχειώδη συνεννόηση.

Έτσι φτάνουμε στο σημείο να εξευτελίζουμε τις ανθρώπινες σχέσεις, ρίχνοντας τις σ΄ ένα επίπεδο φτηνής συναλλαγής.  Λέξεις όπως αγάπη και φιλία, σταδιακά εξαφανίζονται από το λεξιλόγιο μας κι όποιος τολμά ακόμη και να τις αναφέρει στην ομιλία του – πόσο μάλλον να δηλώσει ότι πιστεύει σ΄ αυτές – χαρακτηρίζεται ονειροπόλος και αδιόρθωτα ρομαντικός, άνθρωπος που δε θέλει να προσγειωθεί στη πραγματικότητα.  Στην  εποχή μας δεν προάγεται η ευαισθητοποίηση αλλά η αναισθητοποίηση, αφού το δόγμα που κυριαρχεί είναι το περίφημα λατινικό «homo homini lupus (=άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος).

Εξάλλου σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου ακόμη και οι ηθικές αξίες θεωρούνται εμπορεύσιμο είδος, ο άνθρωπος μετατρέπεται σε «instrumentum vocale» (= εργαλείο που μιλάει), χάνει την προσωπική του ταυτότητα και μετατρέπεται σ΄ ένα απλό εξάρτημα της παραγωγικής μηχανής.  Κι όχι όνο αυτό: αναγκάζεται ο άνθρωπος ν΄ αντιμετωπίζει  όλους τους άλλους σαν εχθρούς , σαν ανταγωνιστές, που πρέπει να εξοντωθούν, γιατί τάχα απειλούν τη θέση, τα συμφέροντα, ην ησυχία και τη μακαριότητα του.  Σαν συνέπεια του φόβου αυτού, πως δηλαδή οι άλλοι απειλούν την ευτυχία μας, έρχεται η απομόνωση.  Κλεινόμαστε στον εαυτό μας, μαθαίνουμε να ζούμε  μόνοι, να κρύβουμε τα αισθήματα μας.  Μαθαίνουμε πως δεν πρέπει ν΄ απλώνουμε το χέρι,  ν΄ ανοίγουμε την καρδιά μας.

Η αποξένωση του ανθρώπου από το περιβάλλον γίνεται πιο ζοφερή, αν εξετάσουμε την κατάσταση της σύγχρονης οικογένειας.  Η οικογένεια περνά κι αυτή τη δική της κρίση, που είναι αποτέλεσμα της αμφισβήτησης της ως θεσμού από έναν υπερκορεσμένο, αγχωτικό, εκμηδενισμένο και αποχαλινωμένο άνθρωπο.  Αλλά την κρίση επαυξάνει η κοινωνική αποδιοργάνωση, η ηθική σήψη, μια μοντερνίζουσα συμπεριφορά και κάποιες κοινωνικές ουτοπίες, όπως τα κοινόβια των Χίππις, που προ εικοσαετίας είχαν γίνει του συρμού.  Σήμερα συρμός αρχίζει να γίνεται το διαζύγιο, η άτυπη συμβίωση, με αποτέλεσμα το παιδί που γεννιέται να είναι το «γινόμενο» μιας παροδικής πειραματικής ένωσης ενός άντρα και μιας γυναίκας.  Η σημερινή «οικογένεια» κάνει το παιδί πειραματόζωο.  Έτσι δημιουργούνται άτομα ανίκανα να προσαρμοστούν στο περιβάλλον, προβληματικά, μελαγχολικά, επιρρεπή στη βία ή στην αυτοκτονία.  Αποτέλεσμα επίσης είναι η στέρηση των νεότερων από ένα ζεστό και τρυφερό περιβάλλον, όπου από τους παλαιότερους θα μεταβιβάζεται σ΄ αυτούς η κοινωνική παράδοση, η κοινωνική ηθική, η όλη πολιτιστική πραγματικότητα και κληρονομιά.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποξένωσης του ανθρώπου από το περιβάλλον παρέχει η περίπτωση των σχέσεων του με τη φύση.  Η στάση του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον έχει πάρει διαστάσεις που εγκυμονούν κινδύνους. Κατασπαράζουμε το έδαφος, από τον κήπο δίπλα μας που τον πουλάμε για οικόπεδο μέχρι τους γήινους πόλους, όπου ψάχνουμε για πετρέλαιο.  Δηλητηριάζουμε τον αέρα, απ΄ αυτόν που αναπνέουμε μέχρι τ΄ ανώτατα στρώματα της ατμόσφαιρας.  Μολύναμε τα νερά, από τους ποταμούς και τις παραλίες μέχρι τ΄ απώτατα θαλάσσια βάθη,  όπου τα κάθε είδους απόβλητα καταστρέφουν τη χλωρίδα και πανίδα των βυθών.  Εξαφανίζουμε βιολογικά είδη, απογυμνώνουμε φυσικά τοπία, σαρώνουμε οικολογικές ισορροπίες.  Έχουμε όλη την ευχέρεια, σε μια έκρηξη παραφροσύνης να σκορπίσουμε όλη τη γήινη σφαίρα σαν φλεγόμενη σκόνη στο σύμπαν, ποτισμένη με ραδιενέργεια.  Αντιμετωπίζουμε τη φύση μόνο σαν «ακατέργαστο» χρήμα κι όχι σαν απαραβίαστη νομιμότητα και πηγή ομορφιάς.  Δεν τη διαισθανόμαστε ούτε σαν αίνιγμα βαθύ, ούτε σαν μάνα, ούτε σαν διδαχή.  Δεν τη σεβόμαστε, ούτε την αγαπάμε όσο πρέπει.  Κι από την κατάσταση αυτή, την απομάκρυνση δηλαδή του ανθρώπου από τη φύση, απορρέουν πολλά ψυχικά προβλήματα, πολλές σωματικές ασθένειες, μεγάλο ποσοστό αποσταθεροποίησης του ψυχοβιολογικού του συστήματος.

Η αλλοτρίωση όμως μπορεί να νοηθεί και μ΄ έναν τρίτο τρόπο, που απορρέει από τους άλλους, συνδυάζοντας τους.  Η αλλοτρίωση είναι σίγουρα και αποξένωση του ανθρώπου από τον ίδιο τον εαυτό του.  Κι αυτό γιατί σήμερα ο άνθρωπος δεν έχει καλλιεργήσει, τουλάχιστον στο βαθμό που πρέπει, τρεις βασικές ιδιότητες, που του επιτρέπουν να είναι συμφιλιωμένος με τον εαυτό του.  Πρόκειται για την αυτογνωσία, την αυτοπειθαρχία και τον αυτοσεβασμό, ιδιότητες που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά τον άνθρωπο και κανένα άλλο έμβιο ον.

Ο άνθρωπος με διάφορους τρόπους κρατιέται μακριά από τον εαυτό του.  Φοβάται την αυτογνωσία και δεν βλέπει την ολοκλήρωση του μέσα από αυτή.  Βέβαια είναι ένα δύσκολο άθλημα η αναδίπλωση του ανθρώπου στο ίδιο του το βάθος, τη στιγμή που ο πολύς κόσμος ζει τη ζωή του  με τις σκέψεις και τις δυνάμεις του χυμένες προς τα έξω, σε υλικές διεκδικήσεις και απολαύσεις και κοινωνικές διακρίσεις.  Εξάλλου η αυτογνωσία είναι σύμφυτη με την αυτοκριτική που καταργεί την επιείκεια απέναντι στον εαυτό μας.  Αυτοί ήταν ευχαριστημένοι πριν μαζί μας, γιατί αγνοώντας τον εαυτό μας, αποδεχόμαστε το «εγώ», που πήγαιναν να μας «φυτέψουν».  Τέλος, η δυσκολία της αυτογνωσίας έγκειται στο ότι αναγκάζει τον άνθρωπο να προχωρήσει βαθιά μέσα του, πέρα από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, από υποσυνείδητες αποκρύψεις και ηθελημένες ή όχι αυταπάτες.  Τον αναγκάζει να διαλύσει πολύ σκοτάδι, πολλές σκιές μέσα του, για να βρει τον εαυτό του.  Όλες αυτές οι δυσκολίες κάνουν τον άνθρωπο να μη ζητά την αυτογνωσία.

Περνώντας σε μια δεύτερη βασική σχέση, την αυτοπειθαρχία, θα δούμε την ίδια ακριβώς κατάσταση: πλήρης έλλειψη αυτοπειθαρχίας που οφείλεται στο ότι δεν μπορούμε να θέλουμε, ώστε να ελέγξουμε τον εαυτό μας.  Κι αυτό γιατί πρώτα-πρώτα ο άνθρωπος με δυσκολία γνωρίζει τον εαυτό του και παραδέχεται ότι έχει «πλευρές» που επιδέχονται «χαλινάρι». Ακόμη, όμως, κι αν διαπιστώσει αυτές τις πλευρές, πιο πολύ τείνει να τις συγκαλύψει παρά να τις πειθαρχήσει.  Εξάλλου, στην προσπάθεια να χαλιναγωγήσει τον εαυτό του, αντιμετωπίζει τη βία και το πείσμα των ενστίκτων του, την αξεδίψαστη επιμονή των επιθυμιών του, που δεν ανέχονται πειθάρχηση σε κάποιο αυστηρό χρέος.  Κι αν όλα αυτά, υποταχθούν καμιά φορά και τραβηχτούν στο υποσυνείδητο του, ακόμη και τότε γεμίζουν τα όνειρά του, τις φαντασιώσεις του και τον κάνουν να νιώθει βάναυσος απέναντι στον εαυτό του ή διευθύνουν με πλάγια τρόπο τις πράξεις του, χωρίς να το καταλάβει.  Ο εαυτός μας, για να μην υποταχθεί σε κάποιες αρχές, χρησιμοποιεί αποφάσεις, αναβολές, πονηριά, ακόμη και την επιστήμη ιδιαίτερα τη φροϋδική θεωρία: κάθε καταπίεση του ενστίκτου υπονομεύει την υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας.  Πραγματικά, ο εαυτός μας είναι ένας αδυσώπητος αντίπαλος και πάντα έτοιμος να κυλήσει στην ασυδοσία του, ανεξάρτητα από τις δικές μας τύψεις.

Τέλος, ο άνθρωπος στη σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται κι από έλλειψη αυτοσεβασμού.  Σπάνια βρίσκει στον εαυτό του κάτι άξιο σεβασμού.  Δέχεται παθητικά οποιαδήποτε εξάρτηση, κοινωνική, οικονομική, πολιτική, ιδεολογική.  Δεν αντιστέκεται επαρκώς στην υποβάθμιση των πολιτικών και ανθρώπινων δικαιωμάτων του.  Αφήνει τον εαυτό του να διολισθήσει σ΄ ένα συμβιβασμένο, υποταγμένο, υποκριτικό και συχνά διεφθαρμένο κλίμα ζωής.  Επιτρέπει στις ζωικές ορμές του να κυριαρχούν επάνω του και να τον ταπεινώνουν.  Αφήνει συναισθήματα υποβιβαστικά, όπως η μνησικακία, να τον κατακλύζουν.  Ανέχεται μέσα του «θελήσεις» ύποπτες κι εύκολες, ξεπέφτει σε κολακείες, κουτσομπολιά, συκοφαντίες, ματαιοδοξίες.  Δεν αισθάνεται την επιθυμία να διασώσει τον εαυτό του από κάθε μετριότητα και ν΄ αναπτύξει σ΄ αυτόν όλες τις δυνατότητες, που θα τον ολοκληρώσουν.  Με την όλη του συμπεριφορά δικαιολογεί αυτό που ο Λένιν έλεγε επιγραμματικά: «Η λογική του κατήφορου είναι ο πάτος».

Όλα τα παραπάνω δείχνουν πως η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου εντοπίζεται στο γεγονός ότι βρίσκεται σ΄ έναν διαρκή πόλεμο με τα πάντα.  Από αυτή την «πολεμική» ατμόσφαιρα, τη φορτισμένη με κινδύνους, απορρέουν και κάποια δυσάρεστα αποτελέσματα, που τους πικρούς καρπούς τους γευόμαστε όλοι σήμερα.  Αρχίζουμε πρώτα από τα κύρια θύματα της αλλοτρίωσης, τα παιδιά.  Όσα προέρχονται από αυταρχικούς και εγωιστές γονείς, καταλήγουν να γίνουν κακέκτυπα και ψυχικές αποικίες εκείνων, χάνοντας το προσωπικό τους εγώ.  Με την αλλοτρίωση τα διδακτορικά καθεστώτα και τα ολοκληρωτικά κόμματα, ελέγχοντας την παιδεία, την μαζική ενημέρωση και την πολιτική κατήχηση, παράγουν τους απρόσωπους οπαδούς και τους ναρκωμένους υπηκόους τους.  Με την αλλοτρίωση οι καταναλωτικές κοινωνίες, προβάλλοντας κι επιβάλλοντας ανελέητα τις διαφημίσεις, τις μόδες, τα κάθε είδους είδωλα τους, μεταβάλλουν τους ανθρώπους σε κοπάδια, χωρίς κρίση κι επιλεκτική ικανότητα, που αγοράζουν, αλλάζουν, μιμούνται ό,τι τους δίνεται απ΄ έξω και ακολούθως ψηφίζουν πάλι ό,τι τους δίνεται απ΄ έξω.  Με την αλλοτρίωση οι καθυστερημένες κοινωνίες συνθλίβουν στην στενοκεφαλιά της κοινής γνώμης και τον  αδυσώπητο συντηρητισμό των παραδόσεων τους, την ατομικότητα των μελών τους και έτσι μεταβάλλονται σε απρόσωπες λιμνάζουσες μάζες.  Κανείς δεν επιτρέπεται να έχει «εγώ»^. όλοι στη θέση του «εγώ» τους πρέπει να εγκαταστήσουν δοσμένα πρότυπα, κριτήρια, θελήσεις.

Απ΄ όλα τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι πρέπει να προβληθεί κάποια αντίσταση στη επελαύνουσα αλλοτρίωση, που, όπως ο ιός «έιτζ», υποσκάπτει το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού μας.  Τα άτομα πρέπει να καταλάβουν πως το πολυτιμότερο πράγμα που έχουν είναι η ψυχή τους.  Πρέπει να σέβονται και να προστατεύουν την ψυχή αυτή, να διασώζουν την αυθεντικότητα της, να υπερασπίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, που ξεχωρίζουν τον έναν άνθρωπο από τον άλλο και τον κάνουν αυτόνομη, ανεπανάληπτη, πολύτιμη, ιερή και απαραβίαστη ύπαρξη.  Ο καθένας πρέπει να είναι και να γίνεται ο εαυτός του, με τρόπο βαθύ και ουσιαστικό αναγνωρίζοντας το ίδιο δικαίωμα και στους άλλους.

Όλα αυτά προϋποθέτουν -  για να μην μείνουν ευσεβής πόθος – μια κολοσσιαία πνευματική και ηθική εξανάσταση. Χρειάζεται μια αποφασιστική και συνεχής ανθρωπιστική  παιδεία, όχι ως απλή μάθηση αλλ΄ ως εμβίωση κάποιων αρχών, που η άρνηση ή καταπάτηση τους συνεπάγεται έκπτωση της ανθρωπιάς.  Πρέπει να ξαναφέρουμε στη ζωή μας τον άνθρωπο^. αυτό, κατά τη γνώμη μας, είναι το καλύτερο αντίδοτο στην αλλοτρίωση.  αν δεν κάνουμε κέντρο των εκπαιδευτικών μας προσπαθειών την ενίσχυση των ανθρώπινων ιδιοτήτων, τότε με θλίψη μας θα διαπιστώνουμε την ανάπτυξη κάποιων ξενικών ορμών, που θα προάγουν τη θηριωδία ή τον ανδραποδισμό.  Και τότε πολύ σύντομα θα ταράζει τον ύπνο μας ο υποσυνείδητος εφιάλτης, αφού όλοι – λίγο ή πολύ – θα ξέρουμε πως η ζωή μας, η κοινωνία μας, η εποχή μας δεν διευθύνονται από μας, που είμαστε άδειοι, ετεροκαθοριζόμενα και ετεροκίνητα όντα, αλλ΄ από ό,τι αλλότριο έχει εγκατασταθεί μέσα μας και κινεί τα νήματα της ύπαρξης-μαριονέτας, που είμαστε εμείς.

12-15 Αυγούστου 1984

Προβληματισμοί, Τόμος Α΄

Εκδόσεις Gutenberg